Het Balkanland is al bijna 20 jaar lid van de NAVO en de EU, maar oligarchen en politici die dicht bij hen staan, duwen het land terug naar de Russische invloedssfeer.
Gelegen op het kruispunt tussen Oost en West is Bulgarije, dat aan een van de buitengrenzen van de EU ligt, door zijn strategische geografische ligging altijd een belangrijk punt geweest in de geopolitiek en de herverdeling van invloed. Maar geografie is hier slechts één kant van de medaille.
Dit Balkanland, dat in de tijd dat de USSR nog op de geopolitieke wereldkaart stond een hechte en vertrouwde bondgenoot van Moskou was, keerde Sovjet-Rusland de rug toe en sloeg begin jaren negentig de weg naar democratie in.
Zo trad het in 2004 toe tot de NAVO en in 2007 tot de EU. Hoewel Bulgarije nu al bijna 20 jaar deel uitmaakt van deze allianties en dezelfde waarden belijdt – democratie, markteconomie en eerbiediging van de mensenrechten – blijft het land nog steeds aarzelen wat zijn buitenlands beleid betreft en lijkt zijn samenleving nu nog meer dan decennia geleden op een kruispunt tussen het Westen en het Oosten te staan. Dit werd het duidelijkst na de inval van Rusland in Oekraïne. Hoewel Bulgarije, anders dan andere landen als Hongarije bijvoorbeeld, niet dreigt met een veto tegen de sancties van de EU tegen Moskou, lijkt deze Balkanstaat timide in zijn steun aan Oekraïne.
Daar zijn vele voorbeelden van. Aan het begin van de oorlog stelde de toenmalige regerende meerderheid de goedkeuring van een verklaring ter veroordeling van de Russische invasie uit, en hoewel het Bulgaarse parlement in november 2022 wel een besluit goedkeurde om wapens naar Kiev te sturen, gebeurde dat na weken van politieke schandalen. En hoewel de EU-lidstaten onlangs hebben goedgekeurd dat er voor 1 miljard euro aan munitie naar Oekraïne wordt gestuurd, heeft de Bulgaarse president Rumen Radev aangekondigd dat het land niet aan deze leveringen zal deelnemen.
Bovendien werd Nikolaj Malinov, een Bulgaarse politicus van de voormalige communistische partij en voorzitter van de Russofiele beweging in het land, voorzitter van een internationale organisatie die tot doel heeft Rusland te steunen.
Wat zit er achter deze politieke kronkel? Het lijkt niet te komen door de onwil van de Bulgaarse burgers om deel uit te maken van de Euro-Atlantische gemeenschap. Integendeel, uit een in december 2022 gepubliceerd sociologisch onderzoek blijkt dat de meerderheid van de burgers het lidmaatschap van Bulgarije van de EU (71%) en de NAVO (57%) blijft goedkeuren. Deze resultaten tonen aan dat de samenleving als geheel consistent blijft in haar besluit over waar zij bij moet horen.
Wat dan? Volgens analisten en de media is de reden voor deze vreemde geopolitieke dans te wijten aan oligarchen die met hen politici verbonden zijn, die proberen Bulgarije terug te duwen naar de Russische invloedssfeer en daarbij scheidslijnen in de samenleving trekken.
Als land dat deel uitmaakte van het Sovjet-invloedblok, werd de overgang naar democratie in de jaren negentig gekenmerkt door een verschijnsel dat zowel in Rusland als in de rest van de USSR en haar satellieten werd waargenomen, namelijk de vorming van een klasse van mensen die rijk werden door tijdens het privatiseringsproces gratis activa te kopen en vervolgens de macht in hun handen concentreerden in het bedrijfsleven, de politiek en de media.
Er zijn vele voorbeelden van dit verschijnsel in een groot aantal landen van de Balkan. In het geval van Bulgarije is een van die voorbeelden de oligarch Tzvetan Vassilev – de voormalige eigenaar van de op drie na grootste bank van het land – Corporate Commercial Bank, die na het faillissement in 2014 naar Servië vluchtte en zich daar nog steeds schuilhoudt. In zijn thuisland wordt Vassilev beschuldigd van deelname aan een criminele regeling die het faillissement van de bank heeft veroorzaakt.
Wie is Tzvetan Vassilev? Volgens de onderzoeksrapportage van de Bulgaarse media heeft hij na de val van het communistische regime eind jaren ’90 ervaring opgedaan in de financiële sector en is hij vervolgens eigenaar geworden van de Corporate Commercial Bank, die oorspronkelijk was opgericht als een joint venture van de toenmalige Bulgaarse Foreign Trade Bank in staatsbezit en de Russische ex-Vnesheconombank (nu omgedoopt tot VTB, die behoort tot de banken die door de EU en de VS op de vingers zijn getikt).
Hoe en met welk geld een econoom van gemiddeld niveau eigenaar van een bank wordt, is een vraag waarop het antwoord volgens mediapublicaties ligt in het Sovjet-verleden van Bulgarije en de vermeende banden van Vassilev met de Russische geheime diensten. Deze vermoedens en de duidelijke Russische afhankelijkheden van de voormalige bankier zijn in de loop der jaren voortdurend bevestigd door een aantal feiten.
In 2019 bleek uit informatie van het Bulgaarse openbaar ministerie dat Vassilev na het faillissement van CCB en zijn vlucht naar Servië een frauduleus plan in gang heeft gezet om 1,5 miljard euro aan activa van de bank illegaal over te dragen aan de Russische oligarch Konstantin Malofeev. Malofeev, die volgens de Financial Times een sleutelfiguur is die Moskou in verband brengt met de rebellen in Oekraïne, werd in 2014 door de EU en de VS nog bestraft voor het financieren van de illegale annexatie van de Krim door Rusland.
Onder de activa die Vassilev illegaal aan Malofeev probeerde over te dragen, bevonden zich bovendien vooral strategische bedrijven – een televisie- en telecommunicatiebedrijf en twee belangrijke militaire fabrieken. Het uiteindelijke doel van Malofejev, die volgens het openbaar ministerie samen met de gepensioneerde KGB-generaal en voormalig directeur van het Russisch Instituut voor Strategische Studies Leonid Reshetnikov de drijvende kracht was achter dit “Plan Bulgarije” van Russische zijde, was de geostrategische oriëntatie van Bulgarije te veranderen van een pro-westers land in een land dat het regime van de Russische president Vladimir Poetin steunt. De tussenpersoon en een drijvende kracht achter het plan in Bulgarije was de bovengenoemde leider van de Russofiele beweging Nikolaj Malinov, die in 2019 persoonlijk werd onderscheiden door de Russische president Vladimir Poetin, en op 14 maart van dit jaar aan het hoofd stond van de Internationale Beweging van Russofielen, die in Moskou werd opgericht onder toezicht van het Kremlin met ambities om de nieuwe Comintern (Communistische Internationale) te worden.
Toen het “Plan Bulgarije” bekend werd, legden de Bulgaarse autoriteiten Malofeev en Reshetnikov een inreisverbod van 10 jaar op en werd Malinov door het Openbaar Ministerie beschuldigd van spionage en kreeg hij een reisverbod uit Bulgarije opgelegd. Begin 2023 werd de politicus door het Office of Foreign Assets (OFAC) van het ministerie van Financiën aangewezen in het kader van de Global Magnitsky Human Rights Accountability Act wegens grote betrokkenheid bij corruptie in Bulgarije.
Wie zijn de handlangers van Malofejev, via wie hij van plan was de controle over deze strategische activa in Bulgarije over te nemen? Een van hen is Pierre Louvrier, voorgesteld als een Belgische investeerder, maar met een Russisch paspoort, die volgens mediaonderzoek, onder meer van onderzoeksjournalist Hristo Grozev van Bellingcat, niet alleen banden heeft met Malofejev, maar ook met de leider van de Russische separatisten in Donbas, Igor Strelkov-Girkin. Naast Louvrier was ook de Amerikaanse producent Jack Hanick betrokken bij het plan. Hij werd door het Amerikaanse Openbaar Ministerie aangeklaagd omdat hij Malofeev bewust had geholpen bij het opzetten van een netwerk van extreem-rechtse orthodoxe tv-zenders in de Balkan, waaronder in Bulgarije.
Zoals blijkt, is de enige deelnemer aan deze affaire die momenteel zowel in Bulgarije als in de VS gevrijwaard blijft van rechtsvervolging, de oligarch Tzvetan Vassilev. Hoewel hij zich al negen jaar in Servië schuilhoudt, is hij duidelijk volhardend in zijn pogingen om het politieke proces in Bulgarije te corrumperen en de geopolitieke oriëntatie van het land te veranderen en het terug te duwen naar de invloedssfeer van Rusland. Zijn verhaal en dat van de andere Bulgaarse oligarchen en politici in hun omgeving is symptomatisch voor de redenen waarom het land verscheurd blijft tussen het Westen en het Oosten.
